Valandovo:Το κίνημα ενάντια στις εξορύξεις χαλκού-χρυσου έδιωξε την εταιρεία-Μονομερής ακύρωση της σύμβασης από την κυβέρνηση

Μια μεγάλη νίκη ενάντια στις εξορύξεις χαλκού-χρυσού κέρδισαν πριν λίγο καιρό κάτοικοι της περιοχής Valandovo στην Νοτιοανατολική ΠΓΔΜ καταφέρνοντας να ακυρώσουν την κατασκευή του μεταλλείου ανοιχτού τύπου (open pit) στην περιοχή Kazandol που βρίσκεται κοντά στον Αξιό.

Ρεπορτάζ: Σταυρούλα Πουλημένη-Βίντεο: Θεόφιλος Καλαϊτζίδης-Φωτογραφίες: Δημήτρης Τοσίδης

Στις 27 Μαρτίου η κυβέρνηση Ζάεφ, μετά από τις πιέσεις που άσκησε επί δύο χρόνια το κίνημα ενάντια στις εξορύξεις χαλκού- χρυσού με διαδηλώσεις και δημοψηφίσματα, ακύρωσε μονομερώς την σύμβαση με την εταιρεία. Στην Ουκρανική εταιρεία Sardich είχε ήδη παραχωρηθεί μια έκταση περίπου 3.000 εκταρίων (δημόσια η εταιρεία ανέφερε μόνο τα 1.500) από την προηγούμενη κυβέρνηση Γκρουέφσκι για την κατασκευή του μεταλλείου ενώ ανέμενε τις τελευταίες άδειες για την έναρξη της εξόρυξης. Ο αγώνας αυτός ανέδειξε όχι μόνο την πολλαπλή καταστροφική διάσταση τέτοιου τύπου εξορύξεων, όπως έχει συμβεί άλλωστε εδώ και χρόνια με το κίνημα της ΒΑ Χαλκιδκής στην Ελλάδα, αλλά κυρίως ότι οι εταιρείες αυτές δεν είναι παντοδύναμες ούτε βέβαια οι εξορύξεις μονόδρομος μιας δήθεν ανάπτυξης.

Η λίμνη τελμάτων δίπλα στο χωριό Kazandol

Η μάχη αυτή δόθηκε παράλληλα με πολλές άλλες σε κοντινές περιοχές στο Valandovo, όπου σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στην Γευγελή, οι κάτοικοι κατάφεραν επίσης μέσω δημοψηφίσματος τον Απρίλιου του 2017 να ανατρέψουν αποφάσεις που πάρθηκαν εν αγνοία τους για την εγκατάσταση μεταλλείων στην περιοχή τους από την καναδική εταιρεία Nevsun. Δημοψηφίσματα διεξάχθηκαν και στις περιοχές Bogdanci και Dojran με τους κατοίκους να τάσσονται κατά πλειοψηφία ενάντια των εξορύξεων. Σε άλλες περιοχές όμως, όπως στην Strumica, και παρά τις υποσχέσεις της κυβέρνησης Ζάεφ ότι θα ελεγχθούν οι άδειες που δόθηκαν για την κατασκευή μεταλλείου χρυσού και ενός τεραστίου διαστάσεων φράγματος στην Ilovica, ο αγώνας συνεχίζεται.

Το alterthess επισκέφτηκε τo Kazandol (Valandovo), την Ilovica (Strumica) και την Topolnica (Radovis) επιχειρώντας να καταγράψει τους περιβαλλοντικούς αγώνες και τα κοινά προβλήματα που μας ενώνουν με τους κατοίκους της γειτονικής χώρας.

Δείτε το βίντεο:

Οι εξορύξεις χρυσού-χαλκού αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές απειλές όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τις περισσότερες χώρες των Βαλκανίων, που βιώνουν μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής κρίσης και ακραίας φτωχοποίησης των κατοίκων τους. Οι χώρες αυτές αποτελούν προνομιακά πεδία εκμετάλλευσης για εταιρείες που υπόσχονται ανάπτυξη και θέσεις εργασίας επιβάλλοντας με διάφορους νόμιμους και μη τρόπους τα εξορυκτικά τους σχέδια με την συνενοχή  και σε πολλές περιπτώσεις την άμεση εμπλοκή των εκάστοτε κυβερνήσεων. Στην γειτονική  χώρα όπου το 1/4 του πληθυσμού ζει από τις αγροτικές δραστηριότητες, την περίοδο Γκρούεφσκι δόθηκαν 86 άδειες για γεωλογικές έρευνες αλλά και για έναρξη των εξορύξεων ανοιχτού τύπου σε διάφορα σημεία της χώρας. Οι τελευταίες 20 άδειες αφορούν κυρίως τo νοτιοανατολικό της κομμάτι και περιοχές που βρίσκονται κοντά στον ποταμό Αξιό. Οι κάτοικοι του Βαλάντοβο, του Μπογκντάντσι, της Δοϊράνης και της Στρούμιτσα προσπαθούν εδώ και δύο χρόνια να απαλλαγούν από τις επιχειρούμενες εξορύξεις και να ανακαλύψουν «τα κρυφά στοιχεία» των συμβάσεων που είχε υπογράψει η προηγούμενη κυβέρνηση.

         To χωριό Kazandol

«Στην αρχή κανείς δεν ήξερε τίποτα. Είδαμε να φέρνουν κάποια μηχανήματα στην περιοχή ρωτήσαμε και έτσι μάθαμε ότι θα γίνει ορυχείο. Ο προηγούμενος δήμαρχος έκανε κλειστές συσκέψεις χωρίς διαφάνεια έτσι ώστε να μην γνωρίζουμε τι θα συμβεί» λέει ο Dimce Baleski  αγρότης σε οργανικές καλλιέργειες στο Valandovo δείχνοντας την είσοδο του εργοταξίου της εταιρείας σημειώνοντας παράλληλα ότι δεν είχε προηγηθεί καμία δημόσια διαβούλευση. Η ουκρανική εταιρεία Sardich, θυγατρική της Copin ήδη είχε λάβει την παραχώρηση εκμετάλλευσης του αποθέματος χαλκού-χρυσού στο Kazandol, και αναμενόταν να λάβει και την άδεια για την έναρξη της εξόρυξης. Παράλληλα η ίδια εταιρεία είχε λάβει άδεια για λεπτομερή γεωλογική έρευνα στην περιοχή Petrushnitsa. Το ορυχείο θα κατασκευαζόταν 1,5 χιλιόμετρo από την πόλη Valandovo και 300 μέτρα μακρυά από το Kazandol ένα μικρό χωριουδάκι με 500 κατοίκους τουρκικής καταγωγής που ζουν από την κτηνοτροφία και την γεωργία.

«Η περιοχή του Valandovo είναι αγροτική, μία από τις πιο εύφορες σε όλη την Μακεδονία, και  όλοι ζούν από αυτό. Έχουμε τις καλύτερες συνθήκες για οργανική καλλιέργεια. Οι άνθρωποι δουλεύουν με παραδοσιακούς τρόπους εδώ και δεκαετίες, παράγοντας ροδάκινα και μήλα fuji τα οποία δεν χρειάζονται τη βοήθεια φυτοφαρμάκων για να αναπτυχθούν” συνεχίζει ο Dimce αναφέροντας ότι κανείς δεν μπορεί να καλλιεργεί οργανικά προϊόντα σε ακτίνα 30 χλμ.από ορυχεία και η ευρωπαϊκή οδηγία για τα οργανικά προϊόντα που εξάγονται είναι ιδιαίτερα αυστηρή σε αυτό.

Η εταιρεία θα πραγματοποιούσε εξόρυξη ανοιχτού τύπου με τη μέθοδο «heap leaching» (απόληψη μετάλλων μέσω της έκπλυσης). Πρόκειται για μια βιομηχανική μέθοδο εξόρυξης χαλκού με την βοήθεια χημικών αντιδράσεων και την χρήση θειικού οξέος. Φυσικά για την εξόρυξη θα χρησιμοποιούνταν δυναμίτης κάτι που θα οδηγούσε στην έκλυση δεκάδων τόνων σκόνης καθημερινά που εμπεριέχουν βαρέα μέταλλα θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

                                     Ο Risto Nakov και ο Dimce Balenski, μέλη του κινήματος ενάντια στις εξορύξεις χαλκού-χρυσού

Ο Risto Nakov πρωτοστάτησε μαζί με εκατοντάδες άλλους ακτιβιστές στον αγώνα για την ακύρωση ακόμη μίας επιχειρούμενης εξόρυξης κοντά στην Γευγελή στις περιοχές Konsko-Konska Reka στο βουνό Τζένα. Ο αγώνας εκείνος μετά από διαδηλώσεις και εντατική προσπάθεια ενημέρωσης των κατοίκων κορυφώθηκε με το επιτυχημένο για το κίνημα δημοψήφισμα στις 23 Απριλίου του 2017 όπου το «όχι» κέρδισε με το συντριπτικό ποσοστό του 99% επί των ψηφισάντων (69% ήταν η συμμετοχή επί των εγγεγραμμένων). Mιλώντας για τον αγώνα του Valandovo εξήγησε ότι και στην περίπτωση του Valandovo «η χρήση κυανίου κρατήθηκε κρυφή καθώς η βασική παραγωγή αυτού του μεταλλείου προοριζόταν για εξόρυξη χαλκού. Επειδή, όμως, υπάρχουν ίχνη χρυσού είναι σίγουρο ότι η εταιρεία θα προχωρούσε στην εξόρυξη του χρησιμοποιώντας το ιδιαίτερα τοξικό κυάνιο που θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη μόλυνση στο περιβάλλον».

Η ανησυχία για την δημόσια υγεία και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον αυξήθηκε δραματικά όταν, σύμφωνα με τον Dimce, στελέχη της εταιρείας ανακοίνωσαν ότι μετά την έναρξη των εξορύξεων πρέπει τα παιδιά τρεις φορές το χρόνο και οι έγκυες γυναίκες δύο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης να επισκέπτονται το γιατρό για ειδικές εξετάσεις και ακτινογραφίες. «Οι επενδυτές έλεγαν ότι η εξόρυξη είναι κάτι ασφαλές και εμείς αναρωτηθήκαμε αν δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα γιατί να υπάρχει μια τέτοια προϋπόθεση;» τονίζει με έκπληξη ο Dimce.

«Η εξόρυξη ανοιχτού τύπου είναι κάτι πολύ επικίνδυνο, καθώς η εταιρεία κάθε μέρα θα ξόδευε 2.000 λίτρα θειικό οξύ για την διαδικασία της εκχύλισης, το οξύ θα μεταφερόταν στους υδροφόρους ορίζοντες και γενικά την ατμόσφαιρα. Το νερό μας και ο αέρας θα μολυνόταν από αυτό. Σκεφτείτε ότι σε κανονικές συνθήκες το ph του εδάφους είναι 6 ή 7. Αντίστοιχο μεταλλείο στο Bor της Σερβίας ( το μεγαλύτερο ορυχείο χαλκού στην Ευρώπη ) όπου χρησιμοποιήθηκε θειικό οξύ προκάλεσε πτώση του ph σε πολύ όξινη κατάσταση δηλαδή περίπου στους 2 βαθμούς όσο είναι τα υγρά μπαταρίας.  Κανένας δεν θα μπορούσε να καλλιεργήσει τίποτα. Για το λόγο αυτό ζητήσαμε δημοψήφισμα» αναφέρει ο Dimce.

Εκείνο το καλοκαίρι κανείς από το κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού δεν έκανε διακοπές, νέοι άνθρωποι πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι για να εξηγήσουν τι θα συμβεί αν λειτουργήσει το μεταλλείο χαλκού-χρυσού. «Οι επενδυτές έδωσαν πολλά λεφτά στα ΜΜΕ και έτσι τα τοπικά ραδιόφωνα διαλαλούσαν ότι τα ορυχεία θα φέρουν ανάπτυξη, θέσεις εργασίας και θα ζήσουμε ευτυχισμένοι. Αλλά όλα αυτά τα έλεγαν για το χρήμα. Με το σύνθημα «Βοηθήστε το Βαλάντοβο ενάντια στα μεταλλεία του θανάτου» το τοπικό κίνημα κατάφερε να ανατρέψει την προπαγάνδα της εταιρείας και έτσι κατέληξε σε ένα καλό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα.

Το δημοψήφισμα έγινε στις 20 Αυγούστου του 2017 και σε αυτό ψήφισαν 4.800 άνθρωποι κατά των μεταλλείων, ήταν ένα πετυχημένο δημοψήφισμα αλλά όχι για τον αυστηρό νόμο του κράτους που απαιτεί το ποσοστό του νικητή του δημοψηφίσματος να ξεπερνά το μισό των εγγεγραμμένων κατοίκων.  Στην περίπτωση του Βαλάντοβο κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο καθώς παρά το γεγονός ότι είναι καταγεγραμμένοι 12.000 κάτοικοι έχουν μεταναστεύσει αρκετοί και πλέον ζουν περίπου 7.000.

«Το ποσοστό που πήρε το “όχι” ήταν αρκετό για μας αλλά όχι για την κυβέρνηση. Η νέα κυβέρνηση άκουσε, ωστόσο, τις φωνές μας και εκτίμησε ότι περίπου 5.000 άτομα κατά των μεταλλείων δεν είναι μικρός αριθμός. Οι ίδιοι άνθρωποι εξάλλου θα ψηφίσουν και στις βουλευτικές εκλογές. Ήταν ένας από τους λόγους που κατά τη γνώμη μου η κυβέρνηση σταμάτησε την κατασκευή του μεταλλείου» σχολιάζει ο Dimce επισημαίνοντας ότι «η εταιρεία μπορεί να είχε αρκετά χρήματα, εμείς όμως είχαμε μεγάλη πίστη σε αυτό που κάνουμε και ότι θέλουμε ένα μέλλον χωρίς μεταλλεία».

Στην γειτονική χώρα οι εξορύξεις αποτέλεσαν μέρος της ευρύτερης πολιτικής διαμάχης μεταξύ της προηγούμενης κυβέρνησης και της τωρινής, καθώς οι υποστηρικτές του VMRO-DPMNE του Γκρουέφσκι τάσσονταν υπέρ των μεταλλείων κρατώντας όμως κρυφές τις συμφωνίες που είχαν υπογραφεί με τις εξορυκτικές εταιρείες. Ο Ζόραν Ζάεφ τουλάχιστον προεκλογικά διαφοροποιήθηκε στο ζήτημα αυτό και υποσχέθηκε να κλείσει αρκετά μεταλλεία ελέγχοντας τις άδειες που μέχρι τώρα έχουν δοθεί. Μάλιστα, το γεγονός ότι ο πρώην πρεσβευτής της ΠΓΔΜ στην Ουκρανία και πρώην Υπουργός Γεωργίας ήταν ένας από τους μετόχους της Sardich προκάλεσε υποψίες στους κατοίκους ότι πίσω από την Ουκρανική εταιρεία κρύβονται και άλλοι πολιτικοί της χώρας.

Πριν λίγο διάστημα η οικονομική αστυνομία ξεκίνησε τις έρευνες στα γραφεία της εταιρείας Sardich ενώ παράλληλα το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας έχει ανοίξει 11 υποθέσεις για το μεταλλείο στο Kazandol σχετικά με παραβιάσεις της σύμβασης εκ μέρους της εταιρείας. Να σημειωθεί ότι με την ακύρωση του μεταλλείου το κράτος όχι μόνο δεν θα πληρώσει ρήτρες αλλά η εταιρεία θα πρέπει να αποκαταστήσει την περιοχή.  Ένας από τους τυπικούς λόγους της ακύρωσης της σύμβασης εκ μέρους του κράτους ήταν ότι η εταιρεία δεν τήρησε βασικές προϋποθέσεις που ορίζονταν στην συμφωνία.

«Τα μεταλλεία για εμάς είναι συνώνυμο του θανάτου» λέει ο Dimce προτρέποντας τους κατοίκους περιοχών που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα να αγωνιστούν για τις ζωές τους γιατί αυτές, όπως είπε, «είναι ο μοναδικός νόμος». «Σε επιστημονικές τεκμηριώσεις σχετικά με την ενδεχόμενη μεταλλευτική δραστηριότητα στο Βαλάντοβο είχα διαβάσει ότι μετά από μερικά χρόνια οι κάτοικοί του θα πρέπει να μεταναστεύσουν. Τι θα γίνει με τους τάφους των δικών μας ανθρώπων αναρωτήθηκα. Αν χάσεις τους τάφους σου, τον τόπο σου, δηλαδή το παρελθόν σου χάνεις τα πάντα» καταλήγει.

*Το ρεπορτάζ για τον αγώνα της Strumica και το ορυχείο στην Tololnica θα δημοσιευτεί σε επόμενη ανάρτηση σε λίγες μέρες